آزمایش AFB (باسیل اسید فست) با نام علمی Acid Fast Bacillus (AFB) یک روش تخصصی در آزمایشگاه است که برای شناسایی باکتری‌های مقاوم به اسید، به‌ویژه مایکوباکوم توبرکلوزیس (عامل بیماری سل) و سایر انواع مایکوباکتریا جذام (بیماری هانسن) به کار می‌رود. این آزمایش معمولاً برای افرادی انجام می‌شود که علائم سل فعال دارند؛ بیماری‌ای که بیشتر با نام (TB) شناخته می‌شود. در این آزمایش، نمونه هایی مانند خلط، بافت یا عفونت با استفاده از رنگ آمیزی خاصیت آن بررسی می‌شود تا وجود این باکتری ها مشخص شود.

چرا آزمایش AFB گرفته می شود؟

• تشخیص سل (TB):
  مهم ترین کاربرد این آزمایش، تشخیص بیماری سل است؛ بیماری‌های مسری که بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند.
• سایر شناسایی های مایکوباکتریایی:
  این آزمایش می‌تواند برای شناسایی بیماری‌هایی مانند جذام یا مقابله با مایکوباکتریایی دیگر، به‌ویژه در سیستم ایمنی ضعیف، استفاده از آن توصیه می‌شود.
• ادامه روند درمان:
  پزشکان از آزمایش AFB برای بررسی تأثیر و اطمینان از کاهش یا حذف باکتری‌ها در استفاده می‌کنند.

غربالگری سل (TB) در آزمایش AFB چیست؟

وجود باکتری عامل بیماری سل (TB) معمولاً ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما ممکن است سایر اندام‌ها مانند مغز، ستون فقرات و‌ها نیز تحت تأثیر قرار گیرند. این بیماری از طریق هوا و با انتشار قطرات ناشی از سرفه یا عطسه فرد مبتلا می‌شود که باکتری سل می‌تواند دو نوع حالت داشته باشد:

• نهفته (غیرفعال) سل: در این حالت، سل در بدن وجود دارد، اما فعال نیست و علائمی ندارد. در این مرحله، بیماری قابل انتقال به دیگران نیست، اما امکان فعال شدن و بروز بیماری در آینده وجود دارد. به همین دلیل، درمان نهفته برای بررسی بیشتر توصیه می‌شود.

بیماری سل فعال: اگر سیستم ایمنی نتواند از رشد میکروب‌های سل آجلوگیری کند، فعال می‌شوند. وقتی میکروب‌های سل فعال هستند (در بدن شما تکثیر می‌شوند)، به این بیماری، بیماری سل فعال گفته می‌شود .

• نکته: اگر سل فعال در ریه‌ها یا گلو وجود داشته باشد، فرد می‌تواند بیماری را به دیگران منتقل کند. بیماری معمولاً با استفاده از آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود، اما در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی یا حتی منجر به مرگ شود.

آزمایش TB  در چه مواردی کاربرد دارد؟

غربالگری سل برای افرادی انجام می شود که با فرد مبتلا به سل فعال در تماس یا در معرض خطر بالای این بیماری هستند. این آزمایش می تواند نشان دهد که آیا باکتری سل در بدن فرد وجود دارد یا خیر و آیا نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد.

سل می‌تواند به صورت نهفته یا فعال باشد. در حالت نهفته، باکتری در بدن حضور دارد؛ اما علائمی ایجاد نمی‌کند و قابل انتقال به دیگران نیست؛ اما در سل فعال، فرد بیمار علائم دارد و می‌تواند دیگران را نیز آلوده کند.

آزمایشگاه های معتبر تهران

انواع آزمایش های غربالگری سل:

1. آزمایش پوستی سل (تست توبرکولین یا  PPD)
2. آزمایش خونی سل  (IGRA)

پزشک یا مرکز بهداشت می‌تواند با توجه به شرایط فرد، بهترین نوع آزمایش را توصیه کند.

 نام‌های دیگر تست باسیل اسید-فاست را بشناسید

• آزمایش سل
• تستویسم سل
• تست PPD
• تست توبرکولین مانتو
• آزمایش IGRA
• آزمایش خون سل
• آزمایش نهفته سل
• کشت و حساسیت سل
• آزمایش تکثیر اسید نوکلئیک مایکوباکتریوم توبرکلوزیس

علائم بیماری سل فعال

• سرفه،
• درد قفسه سینه،
• تب،
• کاهش وزن، یا
• خستگی
• نتیجه مثبت AFB
• شما اچ آی وی دارید .
• اخیراً در معرض میکروب سل قرار گرفته‌اید.
• اگر نتیجه آزمایش خون شما برای سل مثبت باشد، یعنی میکروب سل در بدن شما وجود دارد. پزشک شما آزمایش‌های دیگری را برای تعیین اینکه آیا شما سل غیرفعال دارید یا بیماری سل فعال، انجام خواهد داد . این آزمایش‌ها ممکن است شامل عکس‌برداری از قفسه سینه و آزمایش خلط (خلط) هنگام سرفه باشد.

انواع آزمایش AFB را بشناسیم:

آزمایش AFB‌ به‌منظور شناسایی باکتری AFB در نمونه خلط انجام می‌شوند. خلط: مخاطی است، غلیظ که هنگام سرفه از ریه‌ها خارج می‌شود و با بزاق دهان متفاوت است. چهار نوع آزمایش رایج AFB عبارت‌اند از:

1. اسمیر AFB

نمونه خلط روی لام شیشه‌ای قرار می‌گیرد و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. نتیجه معمولاً ظرف ۱ تا ۲ روز آماده می‌شود. این آزمایش می‌تواند احتمال وجود عفونت را نشان دهد، اما به تنهایی برای تشخیص کافی نیست.

2. کشت AFB

نمونه برای رشد باکتری‌ها به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. اگر باکتری به مقدار کافی رشد کند، می‌توان وجود سل یا سایر عفونت‌های مایکوباکتریایی را تأیید کرد. آماده شدن نتیجه این آزمایش ممکن است ۶ تا ۸ هفته زمان ببرد.

3. آزمایش مولکولی (NAAT)

این روش با بررسی DNA باکتری در خلط، می‌تواند به‌سرعت وجود سل را تشخیص دهد و مقاومت باکتری در برابر داروی ریفامپین را نیز مشخص کند. این آزمایش ظرف کمتر از دو ساعت قابل انجام است.

4. آزمایش حساسیت دارویی

همراه با کشت AFB انجام می‌شود تا مشخص کند کدام آنتی‌بیوتیک برای درمان مؤثرتر است؛ به‌ویژه زمانی که باکتری در برابر برخی داروها مقاوم باشد.

آزمایش‌ AFB چه کاربردی دارند؟

آزمایش AFB بیشتر برای تشخیص سل فعال به کار می‌رود، اما می‌تواند برای شناسایی سایر عفونت‌های مایکوباکتریایی مانند جذام یا مایکوباکتریوم آویوم (که بیشتر در افراد با نقص سیستم ایمنی مثل مبتلایان به HIV دیده می‌شود) نیز مفید باشد؛ همچنین این آزمایش برای بررسی اثربخشی درمان در افرادی که قبلاً سل داشته‌اند، استفاده می‌شود.

چه کسانی به آزمایش AFB نیاز دارند؟

اگر علائم سل فعال را دارید، انجام این آزمایش ضروری است. علائم بسته به محل درگیری بدن متفاوت‌اند. درگیری ریوی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سرفه‌ای که بیش از سه هفته طول بکشد
• سرفه همراه با خون یا خلط
• درد قفسه سینه
• نحوه انجام آزمایش AFB

برای انجام آزمایش، نمونه خلط از طریق سرفه در ظرف استریل جمع‌آوری می‌شود. در صورت دشواری در تولید خلط، ممکن است از بخور سالین یا روش برونکوسکوپی (وارد کردن لوله از راه دهان یا بینی) استفاده شود.

آمادگی و خطرات

نیازی به آمادگی خاصی برای این آزمایش نیست. جمع‌آوری نمونه خلط معمولاً بدون خطر است، اما اگر برونکوسکوپی انجام شود، ممکن است باعث گلودرد یا در موارد نادر، خونریزی و عفونت شود.

تفسیر نتایج AFB

جدول تفسیر آزمایش AFB

محتوا	بخش
حداقل حجم قابل قبول ترجیحی: ۲ میلیلیتر تا زمان ارسال در یخچال نگهداری شود.	مایع پلور
۱+ : نادر ۲+ : کم ۳+ : متوسط ۴+ : زیاد AFB یافت نشد اسمیر انجام نشد	اسمیر AFB
شناسایی گونههای مایکوباکتریها عدم رشد مایکوباکتریها پس از ۶ هفته نامطلوب	کشت AFB

🧪 تفسیر نتایج آزمایش سل (TB)

نام آزمایش: بررسی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuber)
روش‌ها: اسمیر میکروسکوپی، کشت، تست تشخیص مولکولی (NAAT)، آزمایش داروها

---

✅ نتایج و تفسیر:

1. نتیجه اسمیر میکروسکوپی (AFB smear):
   🔸 [مثبت / منفی]
   • اگر مثبت باشد: نشان‌دهنده احتمال وجود مایکوباکتریای اسید فست (احتمال سل فعال).
   • اگر منفی باشد: احتمال پایین سل، اما بیماری به‌طور قطعی نمی‌شود، به‌ویژه اگر علائم بالینی وجود داشته باشد.
2. نتیجه کشت):
   🔸 [مثبت / منفی / در حال انجام]
   • اگر مثبت باشد: تشخیص قطعی سل یا مقابله مشابه می‌شود.
   • اگر در حال حاضر باشد: زمان لازم برای انجام نهایی تا ۸ هفته است.
3. تست مولکولی (NAAT / PCR):
   🔸 مثبت / منفی
   • اگر مثبت باشد: احتمال بسیار زیاد فعال و شناسایی سریع DNA مایکوباکتریوم.
   • این آزمایش می‌تواند به داروهایی مانند ریفامپین کمک کند.
   • اگر منفی باشد: احتمال پایین سل، ولی به تنهایی کافی نیست برای رد کامل بیماری.
4. آزمایش داروی دارویی (DST):
   🔸 در حال انجام / نتایج موجود
   • برای تعیین اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها علیه‌ و تشخیص درمان دارویی استفاده می‌شود.
   • در موارد سل مقاوم به دارو (MDR-TB) بسیار حیاتی است.

---

🔍 نتیجه گیری کلی:

با توجه به نتایج فوق، تشخیص سل فعال محتمل / غیرمحتمل می‌باشد. جهت تصمیم گیری درمانی نهایی، بررسی علائم بالینی، تصویربرداری (مانند رادیوگرافی قفسه سینه) و پاسخ بیمار به درمان تجربی در نظر گرفته می شود.

نکاتی که باید درباره آزمایش AFB بدانید

اگر سل درمان نشود، ممکن است کشنده باشد. خوشبختانه در بیشتر موارد، با مصرف منظم آنتی‌بیوتیک، بیماری قابل درمان است. درمان سل معمولاً ۶ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد. بسیار مهم است که داروها را تا پایان دوره درمان، حتی در صورت بهبود علائم، به طور کامل مصرف کنید؛ قطع زودهنگام دارو می‌تواند منجر به بازگشت بیماری یا مقاومت دارویی شود.

نتیجه منفی آزمایش خون برای عفونت سل به این معنی است که سل غیرفعال یا بیماری سل فعال بعید است، اما پزشک شما ممکن است آزمایش‌های بیشتری انجام دهد.

علائم برخی افراد در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سل

علائم دیگر ممکن است شامل تب، لرز، تعریق شبانه، کاهش وزن ناخواسته، سردرد، کمردرد، درد مفاصل، درد شکم یا علائم شدیدتر مثل کما (در صورت درگیری مغز) باشند.

برخی افراد در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سل قرار دارند، مانند:

• افراد مبتلا به HIV یا سایر بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی؛
• نوزادان، سالمندان و افراد با سوءتغذیه یا وزن پایین؛
• افرادی که داروهای خاص (مثل کورتون‌ها) یا درمان‌های سرکوبگر ایمنی دریافت می‌کنند؛
• کسانی که در پناهگاه‌ها، زندان‌ها یا خانه سالمندان زندگی یا کار می‌کنند؛
• تماس نزدیک با فرد مبتلا به سل داشته اند.

روش های انجام آزمایش AFB

شما می‌توانید در اداره بهداشت یا در مطب پزشک خود آزمایش سل انجام دهید . پزشک شما آزمایش سلی را که برای شما مناسب‌تر است انتخاب می‌کند. طرح‌های مراقبت‌های بهداشتی دولتی و خصوصی ممکن است هزینه‌های آزمایش سل را پوشش دهند.

ارائه دهنده خدمات درمانی شما، تشخیص را با شما در میان گذاشته و درمان را توصیه خواهد کرد .

مراحل انجام آزمایش TB سل:

1. نوبت اول: تزریق ماده آزمایش در نخستی
   در اولین مراجعه، پزشک یا ارائه‌ی خدمات درمانی مقداری از مواد به نام «توبرکولین» را با استفاده از یک سوزن ظریف به زیر پوست بخش داخلی ساعد شما تزریق می‌کند. این تزریق باعث ایجاد یک برآمدگی کوچک در محل تزریق می شود.
2. نوبت دوم: بررسی نتیجه آزمایش
   از 48 تا 72 ساعت (یعنی دو تا سه روز بعد)، دوباره به مرکز درمانی مراجعه کنید. در این نوبت، یک فرد آموزش‌دیده میزان تورم یا واکنش پوستی ایجاد شده در محل تزریق را می‌کند. نتیجه آزمایش بسته به اندازه برآمدگی ممکن است مثبت یا منفی باشد.

نکته مهم:
اگر نمی توانید در زمان لازم برای بررسی نتیجه مراجعه کنید، آزمایشی مجاز نخواهد بود و لازم است دوباره انجام شود.

توجه:
اگر قبلاً واکسن سل (BCG) را دریافت کرده باشید، ممکن است در این آزمایش واکنش مثبت نشان دهنده کاذب باشد. بنابراین، پزشک باید در تفسیر نتیجه، سابقه واکسیناسیون شما را نیز در نظر بگیرید.

اگر واکسن سل دریافت کرده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید.

اگر تا به حال واکسن سل (واکسن BCG) دریافت کرده‌اید ، پزشک شما باید آزمایش خون سل را توصیه کند؛ چون برخلاف آزمایش پوستی سل، آزمایش‌های خون سل تحت تأثیر واکسن سل قرار نمی‌گیرند.

برخی از افراد مبتلا به سل غیرفعال ، که به آن عفونت نهفته سل نیز گفته می‌شود، سال‌ها پس از ابتلا به عفونت، واکنش منفی به آزمایش پوستی سل نشان می‌دهند. با این حال، اگر ظرف یک سال از اولین آزمایش، دوباره آزمایش شوند، ممکن است واکنش مثبتی داشته باشند. اولین آزمایش پوستی سل می‌تواند “حافظه” سیستم ایمنی را “تحریک” کند و توانایی آن را برای واکنش به آزمایش پوستی دوم سل افزایش دهد.

تست پوستی آزمایش AFB سل

ممکن است به نظر برسد که این افراد بین آزمایش اول و دوم آلوده شده‌اند. با این حال، واکنش مثبت آزمایش دوم در واقع یک واکنش تقویت‌شده به دلیل عفونت سل است که مدت‌ها پیش رخ داده است.

آزمایش پوستی دو مرحله‌ای سل می‌تواند احتمال اینکه واکنش تقویت‌شده ناشی از عفونت سل قدیمی به اشتباه به عنوان عفونت اخیر تفسیر شود را کاهش دهد. اگر واکنش به آزمایش پوستی سل مرحله اول منفی طبقه‌بندی شود، آزمایش پوستی سل مرحله دوم یک تا سه هفته پس از خواندن آزمایش اول انجام می‌شود.

تست پوستی مثبت سل

نتیجه مثبت آزمایش پوستی برای عفونت سل به این معنی است که میکروب سل در بدن شما وجود دارد.

نتیجه مثبت آزمایش خود را ثبت کنید

وقتی نتیجه آزمایش خون یا آزمایش پوستی سل شما مثبت شد ، ممکن است در آزمایش‌های بعدی سل نیز نتیجه آزمایش شما مثبت باشد. این حتی پس از اتمام مصرف تمام داروهای سل برای سل غیرفعال یا بیماری سل فعال نیز صادق است.

از ارائه دهنده خدمات درمانی خود بخواهید که نتیجه مثبت آزمایش پوستی سل شما را به صورت کتبی ثبت کند. این امر در صورتی که در آینده از شما خواسته شود آزمایش سل دیگری انجام دهید، مفید خواهد بود.

تست پوستی منفی سل

نتیجه منفی آزمایش پوستی برای عفونت سل به این معنی است که سل غیرفعال یا بیماری سل فعال بعید است.

آزمایش خلط برای تشخیص AFB

خلط:

نمونه سرفه عمیق صبحگاهی که در سه (3) روز متوالی گرفته شده باشد، بهترین روش برای تشخیص اولیه سل است.

اگر خلط در یک دوره 24 ساعته جمع آوری شود، حداقل هشت (8) ساعت بین نمونه ها فاصله لازم است.

حداقل حجم نمونه قابل قبول دو (2) میلی لیتر است

نمونه‌های جمع‌آوری‌شده را هر روز ارسال کنید تا تشخیص سریع تسهیل شود؛ تا زمانی که سه (3) نمونه جمع‌آوری نشده است، آنها را نگه ندارید.

تا زمان ارسال در یخچال نگهداری شود

شستشوی برونش:

حداقل حجم قابل قبول ترجیحی دو (2) میلی لیتر است

تا زمان ارسال در یخچال نگهداری شود

مایع پلور:

حداقل حجم ترجیحی دو (2) میلی لیتر است

تا زمان ارسال در یخچال نگهداری شود.

سل مقاوم به دارو (XDR TB)

نوع نادری از بیماری سل فعال که تقریباً در برابر تمام داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری سل فعال مقاوم است.

سل خارج ریوی – نوعی بیماری سل فعال که در هر قسمتی از بدن غیر از ریه‌ها (مانند مغز، کلیه‌ها یا ستون فقرات) رخ می‌دهد.

آزمایش AFB در کودکان

پوستی سل در کودکان

آزمایش پوستی سل یکی از روش‌های رایج برای بررسی وجود سل در بدن کودک است. این آزمایش که به آن «تست توبرکولین» هم گفته می‌شود، می‌تواند نشان دهد که آیا بدن کودک قبلاً با میکروب سل تماس داشته یا نه.

روش انجام آزمایش:

• پزشک یا پرستار مقدار کمی از ماده‌ای به نام توبرکولین را با یک سوزن نازک، درست زیر پوست قسمت داخلی ساعد کودک تزریق می‌کند.
• پس از تزریق، یک برآمدگی کوچک روی پوست دیده می شود.

نیاز به مراجعه مجدد:

• کودک باید 48 تا 72 ساعت بعد دوباره به پزشک مراجعه کند.
• در این مراجعه دوم، پزشک محل تزریق را بررسی می‌کند تا ببیند آیا واکنشی مانند سفتی یا تورم ایجاد شده یا خیر.

نکاتی که والدین باید بدانند:

• کودکانی که واکسن BCG زده‌اند . به همین دلیل، آزمایش خون سل به جای تست پوستی برای این توصیه کودکان می‌شود.
• نتیجه مثبت به این معناست که کودک ممکن است به میکروب سل آلوده شده باشد، اما هنوز معلوم نیست که بیماری سل فعال یا نه. برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک آزمایش‌های مشابه عکس‌برداری از قفسه سینه یا آزمایش خلط را انجام خواهد داد.
• نتیجه منفی معمولاً به این معناست که کودک به میکروب سل آلوده نیست. در صورتي كه بيماري بيماري سل را داشته باشد يا در تماس نزديك با فرد مبتلا به سل باشد، ممكن است نياز به بررسي بيشتر باشد.

درمان تحت نظارت مستقیم (DOT) – راهی برای کمک به افراد در مصرف داروهای ضد عفونت سل. از طریق DOT، شما هر روز یا چند بار در هفته با یک مراقب سلامت ملاقات خواهید کرد. این جلسات ممکن است حضوری یا مجازی (از طریق تلفن هوشمند، تبلت یا کامپیوتر) باشد. مراقب سلامت، مصرف داروهای سل توسط شما را زیر نظر خواهد داشت و مطمئن می‌شود که داروهای سل آنطور که باید عمل می‌کنند.

هزینه درمان سل با شرایط اقساط و دریافت وام

هزینه درمان سل و هر بیماری دیگر به جزء درمان سرطان، قلب و مغز را با شرایط اقساط و دریافت وام می توانید با عضویت سلامت کارت به راحتی دریافت کنید.

🎉 با عضویت در سلامت‌کارت ، هزینه‌های درمان سل و بسیاری از بیماری‌ها (به‌جز سرطان، قلب و مغز) را راحت‌تر از همیشه پرداخت کنید!
✅ امکان پرداخت اقساطی
✅ دریافت وام درمانی بدون دردسر
✅ پرداخت هزینه های پزشکی بدون فشار مالی

سؤالات متداول از سل و afb مثبت

منابع

MedlinePlus [Internet]. Bethesda (MD): National Library of Medicine (US); [updated 2020 Jun 24]. Noonan syndrome; [updated 2020 Jun 18; reviewed 2018 Jun 01; cited 2020 Jul 1]; [about 5 p.]. Available from: https://medlineplus.gov/genetics/condition/noonan-syndrome/.

A.D.A.M. Medical Encyclopedia [Internet]. Johns Creek (GA): Ebix, Inc., A.D.A.M.; c1997-2020. Nail abnormalities; [updated 2019 Jul 31; reviewed 2019 Apr 16; cited 2020 Aug 30]; [about 4 p.]. Available from: https://medlineplus.gov/ency/article/003247.htm

https://medlineplus.gov/lab-tests/acid-fast-bacillus-afb-tests