آزمایش تیروئید برای سنجش عمکرد غده تیروئید که در قسمت گردن زیر حنجره در دو بخش یا لُب در دو طرف چپ و راست نای بالای استخوان‌های ترقوه و حنجره به شکل پروانه است، انجام می‌شود.

این آزمایش غده محرک تیروئید (TSH) و عملکرد دو هورمون تیروئید:«تری یدوتیرونین T» و«تیروکسین T4» را جهت بررسی کم کاری و پر کاری غده تیروئید بررسی می‌کند. درصورتی که عملکرد هورمون مشکل نداشته باشد، پزشک سراغ آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش ast، آزمایش لنفوسیت و … می‌رود تا علل اصلی مشکلات را ردیابی کند.

آزمایش‌ تیروئید و تشخیص کم کاری و پر کاری تیروئید

غده تیروئید بخشی از غدد درون ریز است که با داشتن دو هورمون T3 و T4 با وزن 20 گرم با مسئولیت ساخت و ذخیره هورمون و ریختن این هورمون‌ها به چرخه خون نقش کنترل سوخت و ساز بدن، تنظیم عملکرد سلول‌ها، تنظیم گوارش و روده، تنظیم دمای بدن، انرژی مصرفی، تولید مثل، منظم بودن قاعدگی، تنظیم خلق و خو، کنترل سطح انرژی و ضربان قلب را بر عهده دارد که با افزایش و کاهش عملکرد این هورمون‌ها بدن دچار کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید، سرطان تیروئید، بیماری‌های گواتر، گریوز و … اختلال‌های شدیدی جسمی می‌شود.

وظایف مهم غده تیروئید

1. تنظیم تنفس
2. قدرت عضلانی
3. چرخه قاعدگی
4. دمای بدن
5. سیستم عصبی مغزی
6. سطح کلسترول
7. رشد

آزمایش های لازم برای تشخیص پرکاری و کم کاری تیروئید

تمامی آزمایش‌های که در زیر بررسی می‌شود؛ برای بررسی شرایط غده تیروئید است.

• تاریخچه بیماری و معاینات بالینی شامل اندازه گیری فشار خون، اندازه گیری وزن، نبض، معاینه گلو
• آزمایش کلسترول: برای سنجش سوزاندن کلسترول
• آزمایش تری گلیسیرید
• آزمایش هورمونی سنجشT3:  تری‌یودوتیرونین هورمون غده تیروئید
• آزمایش هورمونی سنجش هورمون T4:  تیروکسین هورمون غده تیروئید
• سنجش هورمون محرک تیروئید (TSH)
• آنتی‌بادی پراکسیداز (Anti-TPO) تیروئید: جهت تشخیص بیماری‌های خودایمنی تیروئید، مانند تیروئیدیت هاشیموتو
• آنتی‌بادی تیروگلوبولین (TgAb): آزمایش برای تشخیص اختلالات خود ایمنی و سرطان با مشخص شدن وجود آنتی‌بادی‌هایی علیه هورمون تیروگلوبولین
• T4آزاد (T4 Free) : آزمایش سنجش میزان هورمون تیروکسین آزاد(FT4)  در سطح گردش خون
• ارزیابی ساختمان و عملکرد غده تیروئید با استفاده از تجویز مقدار کم ید رادیواکتیو
• اسکن تیروئید: برای سنجش و دیدن وضعیت غده تیروئید
• سونوگرافی: برای اندازه گیری غده تیروئید و هورمون های داخلی
• سی تی اسکن یا ام آر آی: برای تشخیص تومورهای تیروئیدی در غده تیروئید

نقش TSH در آزمایش تیروئید

این غده توسط TSH مخفف «thyroid stimulating hormone» فعالیت می‌کند که موتور محرک این دو هورمون است و tsh از هیپوفیز قدامی دستور می‌گیرد و غده تیروئید سوخت لازمش را از ید دریافت می‌کند که ید با غذا وارد بدن شده و توسط دستگاه گوارش به جریان خون وارد و غده تیروئید آن را در سلول های خود ذخیره می‌کند و هنگام نیاز ترشح آن را در بدن آغاز می‌کند. کمبود این عنصر عملکرد غده تیروئید را مختل می‌کند.

سطح طبیعی هورمون TSH محرک تیروئید در آزمایش

محدوده نرمال هورمون TSH بین (ng/dl) 60 تا 180 نانوگرم در دسی لیتر وابسته به سن و جنسیت است که در شرایط خاص TSH به دلیل کم کاری این دو هورمون بیش از حد ترشح می‌شود و این حالت، موجب بزرگی یکنواختی غده تیروئید می‌شود و برعکس ممکن است ترشح آن کم شود که آن به دلایل گوناگون مثل عدم دستور از غده هیپوفیز و اختلالات خود ایمنی یا است که نیاز به درمان آغاز می‌شود.

جدول تفسیر آزمایش هورمون TSH محرک تیروئید

آزمایش TSH برای تشخیص تیروئید

ماده اصلی هورمون های T3 و T4 در غده تیروئید توسط هورمون TSH از غده هیپوفیز- که به اندازه یک نخود است و در پشت چشم‌ها و پایین مغز قرار دارد- دستور می‌گیرد تا با ترشح TSH هورمون های T3 و T4 تیروئید به درستی شروع به فعالیت کنند و میزان کنترل آن را در دست دارد.

در شرایطی ممکن است در غده هیپوفیز مشکلاتی رخ دهد که این دستور را به موقع به tsh ندهد و در این شرایط tsh به موقع نمی‌تواند بر روی عملکرد غده تیروئید اثر منفی می‌‌گذارد.

 این اختلال منجر به ترشح غیر عادی دو پادتن به نام های TSI و TRAB می‌شود و فرد دچار پرکاری تیروئید شده و زمانی که سطح هورمون تیروئید در خون بالا رود، ترشح TSH قطع می‌شود و فرد دچار پرکاری تیروئید می‌شود.

شایع ترین بیماری پرکاری تیروئید «گریوز» است که به علت اختلال های دستگاه خود ایمنی ایجاد می‌شود و در شرایط خاص به علت شرایط ژنتیکی و خوردن ید اضافه است.

از طرف دیگر، این دو هورمون نیاز به ید دارند که آن را غده تیروئید با اسید آمینه‌ای به نام «تیروزین» ترکیب می‌کند و این هورمون‌ها فعال می‌شوند. در صورت کمبود ماده مورد نیاز این هورمون ها درست کار نمی‌کنند و بدن دچار مشکل می‌شود و تیروئید T3 و T4 ساخته نمی‌شود و TSH در این شرایط بیشتر ترشح می‌شود.

هدف از آزمایش TSH برای بررسی عملکرد غده تیروئید است که تغیرات هورمونی، مصرف داروها، مصرف سیگار، تغیرات فصلی، سن، نژاد، سطح ید بدن، وضعیت غده تیروئید و سن فعالیت TSH را تغییر می‌دهد.

سطح طبیعی هورمون TSH در گروه سنی مختلف  براساس Mu/L  

میزان TSH	سن
4.1 تا 0.5	30 تا 18
4.1 تا 0.5	50 تا 31
5/4  تا 0/5	70 تا 51
2/5 تا 0.4	90 تا 71

کار این دو هورمون رساندن اکسیژن به سایر اندام‌ها و تبدیل کالری‌های جذب شده به انرژی و حرارت در بدن ا‌ست و نقش مهمی در میزان استفاده بدن از چربی‌ها و کنترل دمای بدن دارد. به همین دلیل علائم مشهودی به علت کم کاری و پرکاری تیروئید در بدن مشخص می‌شود.

سطح نرمال هورمون تیروکسین T4 در آزمایش تیروئید

تست یا آزمایش T4  در آزمایش خون برای اندازه گیری نوعی از هورمون تیروکسین انجام می‌شود  که وظیفه اش کنترل فعالیت سلول هاست که متابولیسم بدن را در وضعیت ثابت نگه می‌دارد؛ ولی قدرت و مرتبه آن 5 مرتبه ضعیف‌تر از  T3 است؛ اما مقدار آن بیشتر از T3 است. این هورمون فقط در مواقع اضطراری زمانی که بدن در سوخت و سازش دچار مشکل شده و انرژی لازم را نداشته باشد، با از دست دادن یکی از مولکول‌هایش شروع به فعالیت می‌کند تا مشکل را برطرف کند.

هورمون تیروکسین به دو دسته کلی و آزاد یا محدود و آزاد تقسیم می‌شود که در آزمایش به آن T4 (Total) و T4 ( (freeیا (FT4) نشان داده می‌شود.

در هر مولکول هورمون تیروکسین با چهار اتم ید است که عده ای از آن ها به پروتئین وصل نیستند و حد نرمال آن در بدن بین mol/L  70 تا 150 یا 7/0  تا 2 ng/dl است و نامش را t4 free یا آزاد (FT4) گذاشته‌اند و در گردش خون وجود دارند و عده ای دیگر به پروتئین وصل هستند که به آن T4 کلی، محدود Total می‌گویند که در شرایط خاص زمانی که بدن نتواند تولید انرژی کند یکی از یدهای درون خود را از دست می‌دهد  و به t3 تبدیل و وارد بافت بدن می شود تا بتواند این کمبود انرژی را جبران کند.

سطح نرمال هورمون T4

تست T4 طبیعی

0.9 تا 2.4 نانوگرم در دسی لیتر

سطح نرمال هورمون تری یدوتیرونین (T3) در آزمایش تیروئید

در هر هورمون تری یدوتیرونین (T3) 3 اتم ید در هر مولکول وجود دارد و اگر یکی از این اتم‌ها فعال نشود، در این زمان T4 تازه شروع به فعالیت می‌کند که حد نرمال T3 در بدن بین nmol/L  1.3  تا 7/2 است.

سنجش سطح Ferritin برای آزمایش تیروئید چیست

در آزمایش تیروئید، آزمایش خون Ferritin برای اندازه گیری  و سنجش میزان آهن ذخیره شدن در بدن هم گرفته می‌شود و این منبع بسیار مهم است؛ چون آهن برای ساخت گلبول های قرمز مهم است که در صورت کمبود فرد دچار فقر آهن و کمبود اکسیژن می‌شود.

MCHC  در آزمایش خون

میزان طبیعی فریتین (ferritin)

بزرگسالان مرد	400 تا 30   (ng/mL)نانوگرم در میلی لیتر
بزرگسالان زن	13 تا 150   (ng/mL)نانوگرم در میلی لیتر

شایع ترین مشکلات کمبود Ferritin

• اختلال های خود ایمنی
• مشکلات کبدی
• تولید آهن بیش از حد بدن
• مصرف الکل
• کم خونی
• خونریزی شدید قاعدگی
• خونریزی ناشی از جراحت
• رژیم نامناسب غذایی
• خونریزی در معده و روده

پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)

زمانی که غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید کند، به آن وضعیت تیروئید «بیش فعال» یا «تیروتوکسیکوز» می‌گویند که باعث افزایش سرعت متابولیسم بدن می‌شود و هورمون های ترشح شده اضافی در غده تیروئید به جریان خون نشت می‌کند و علائم پرکاری تیروئید ایجاد می‌شود. به علت افزایش سوخت و ساز بدن بیمار احساس گر گرفتگی می کند و با آنکه غذا زیاد میل می کند ولی باز لاغر است و احساس خواب آلودگی و خستگی دارد. این عارضه در مردان بیشتر از زنان است.

سنجش سطح پرکاری تیروئید با TSH

کمتر از mu/L 4/0

سطح TSH

علائم پر کاری تیروئید در بدن

1. مشکل در دفع مزاج
2. گرمای شدید و گر گرفتگی
3. مشکل در دفع مزاج
4. ضعف عضلانی
5. لرزش دست
6. شدت ضربان قلب
7. آلریتم قلبی
8. تغییر در چرخه قاعدگی
9. ضعف عضلانی
10. لرزش دست
11. شدت ضربان قلب
12. آلریتم قلبی
13. تغییر در چرخه قاعدگی
14. نازک شدن پوست
15. موهای ظریف و شکننده
16. مشکلات خواب
17. عصبی بودن
18. کاهش وزن شدید
19. اختلالات خواب
20. مشکلات بینایی
21. سوزش چشم
22. تحریک پذیری
23. بزرگی غدۀ تیروئید (گواتر)
24. اگزوفتالمی (نگاه خیره)
25. عصبی بودن
26. عدم توانایی در تمرکز
27. رشد پستان در مردان

درمان پرکاری تیروئید

داروهای متوقف کننده هورمون های غده تیروئید مانند متی مازول، تجویز مقدار کمی ید رادیو اکتیو برای افراد بزرگسال برای از بین بردن سلول های فعال غده تیروئید، عمل جراحی برای برداشتن غده تیروئید

کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی/ هیپوتیروئیدی) توسط ترشح TSH

زمانی که غده تیروئید نتواند هورمون T4 را به اندازه کافی بسازد یا TSH خیلی کم ترشح شود و محرک و موتور انرژی در غده تیروئید فعال نشود، فرد دچار کم کاری تیروئید می‌شود که این مشکل شاید به دلیل نارسایی هیپوفیز، هیپوتالاموس یا هر دو باشد که به آن هیپوتیروئیدی مرکزی می‌گویند و در صورتی که کم کاری تیروئید به دلیل عملکرد ناقص هیپوفیز باشد، به آن هیپوتیروئید هیپوفیزی می‌گویند  که به علت جراحی تیروئید، مصرف داروها، التهاب تیروئید پس از زایمان، التهاب تیروئیدی تحت حاد در شرایطی که کم کاری تیروئید به دلیل ترشح ناکافی TSH باشد، به آن هیپوتیروئیدی هیپوتالاسمی یا ثالثیه گفته می‌شود.

کم کاری تیروئید به چند نوع تقسیم می‌شود: نوع اولیه، نوع ثانویه، نوع ثالثیه

کم کاری نوع اولیه: بیش از 95 درصد دچار کم کاری تیروئید اولیه می‌شوند.

هیپوتیروئیدی ثانویه: کم کاری تیروئید به علت نارسایی هیپوفیز است.

هیپوتالاموس: کم کاری ناشی از TSH

کم کاری تیروئید در زنان بیشتر از مردان شایع است و در سن 60 سال به بالا در میان آقایان بیشتر رخ می‌دهد.

سنجش سطح کم کاری تیروئید با TSH

بیشتر از mu/L 0/4

سطح TSH

علت کم کاری تیروئید

• بیماری تیروئید هاشیموتو
• کمبود ید
• داروهای افسردگی
• تحت درمان با رادیوتراپی
• جراحی تیروئید
• نوزادان بدون تولید غده تیروئید
• مشکلات ارثی

شایع ترین علائم کم کاری تیروئید

هاشیموتو (حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید)

خستگی شدید،

افسردگی و فراموشکاری

افزایش وزن

ریزش موها

پریدگی رنگ

ضخیم شدن صدا

ورم سر و صورت

یبوست

خونریزی بیش از حد قاعدگی

عدم تحمل سرما

خشکی پوست

درد مفاصل و عضلات

ضعف در حافظه و شنوایی

صورت پف دار

زردی در چشم

هزینه آزمایش تیروئید در سال 1403

هزینه آزمایش تیروئید بسته به این دارد که فرد بیمه است یا خیر و در صورت داشتن بیمه آیا بیمه تکمیلی دارد یا خیر؛ اما در کل بیمه‌های زیر آزمایش تیروئید را تحت پوشش قرار می‌دهند که هزینه آن برای آزمایش ساده خون بین 150.000 تا 200.000 تومان و در شرایطی برای بیمه‌های تکمیلی رایگان است.

نام بیمه	تحت پوشش آزمایش T4، T3 و TSH
سلامت	دارد
البرز	دارد
آسیا	دارد
کوثر	دارد
ملت	دارد
نیروهای مسلح	دارد
دانا	دارد

سؤالات مهم

تفسیر دقیق آزمایش تیروئید

آزمایش تیروئید برای سنجش دقیق عملکرد غده تیروئید انجام می‌شود و تفسیر دقیق آزمایش تیروئید به شکل خودسرانه باید خودداری کرد؛ چون تمام این اطلاعات جهت آشنایی شما با غده تیروئید و آزمایش تیروئید است؛ اما به معنای شروع درمان خودسرانه نیست. پس قبل از هرکاری با پزشک متخصص مشورت کنید.

فهرست منابع

پور دست گردان، رضا، اختلالات غده تیروئید، 1394

https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17556-thyroid-blood-tests

https://medlineplus.gov/thyroiddiseases.html

https://ketab.ir/book/d17ee628-8870-43e4-9592-858e37e71ac5