رعایت بهداشت دندان کودک وقتی که کودک هنوز دندان ندارد یا فقط چند دندان شیری دارد، ضروری است؛ چون باقیمانده‌ی شیر و غذا، روی لثه و دندان باعث پوسیدگی زودهنگام دندان و مشکلات در لثه شود ؛ به همین دلیل زمان مسواک زدن کودک طبق پیشنهاد ADA باید از بدو تولد آغاز شود.
ADA: انجمن دندانپزشکی آمریکا
موارد ضروری در بهداشت دندان کودک از تولد تا 3 سالگی
▪ پس از رویش اولین دندان شیری، باید با مسواک نرم مخصوص کودکان مسواک زده شود.
▪ در صورت استفاده از خمیر دندان، مقدار آن باید بسیار کم باشد (به اندازه یک دانه برنج).
▪ والدین باید تا ۳ سالگی به کودک در مسواک زدن کمک کنند یا خودشان این کار را انجام دهند.
▪ اجتناب از تماس شبانه بطری حاوی شیر یا مایعات شیرین با دهان کودک برای جلوگیری از پوسیدگی زودرس کودکی (ECC) مهم است.
▪ استفاده از گاز مرطوب یا مسواک نرم برای تمیز کردن دندان‌ها و لثه‌ها توصیه می‌شود.
▪ اگر کودک در معرض خطر بالای پوسیدگی باشد، مشاوره حرفه‌ای لازم است.
زمان شروع مسواک زدن کودک
▪ به‌محض رویش اولین دندان شیری
▪ با مسواک مخصوص نوزادان و بدون خمیردندان (در ابتدا)
والدین باید چگونه از دندان کودک مراقب کنند؟
- عادت‌های بهداشتی را از نوزادی به کودک آموزش دهند.
- مسواک زدن را تا زمان توانمندی کودک خودشان انجام دهند.
- الگوی تغذیه‌ای سالمی برقرار کنند.
- از نوشیدنی‌ها و غذاهای قندی به‌خصوص پیش از خواب بپرهیزند.
- به‌طور مرتب کودک را برای ویزیت دندانپزشکی ببرند.
▪ کودکان با نیازهای خاص، مانند ناتوانی ذهنی (cognitive/intellectual disability) نیز به مراقبت ویژه‌ای نیاز دارند.
دندان کودک از چه زمانی به بعد در معرض خطر پوسیدگی است؟
والدین باید بدانند که کودکان از ۶ ماهگی به بعد می‌توانند در معرض خطر پوسیدگی باشند؛ چون پوسیدگی فقط براساس دیده شدن دندان نیست؛ همچنین باید آگاه باشند که پوسیدگی زودرس دندانی (ECC) می‌تواند خیلی زود و سریع گسترش یابد و بهداشت دندان کودک بسیار مهم است.
▪ بررسی‌ها نشان داده که آگاهی والدین از سلامت و بهداشت دندان کودک خود پایین است و بسیاری نمی‌دانند که پوسیدگی دندانی قابل پیشگیری است. الگوی تغذیه‌ای نیز تأثیر مستقیم در پوسیدگی دارد. مصرف مکرر قندها، حتی در مقادیر کم، محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند.
▪ والدین باید الگوی تغذیه‌ای سالمی برای کودک خود ایجاد کنند؛ برای مثال، نوشیدن شیر در شب یا نوشیدنی‌های قندی در شیشه شیر باعث باقی ماندن قند در دهان در طول شب می‌شود که خطر پوسیدگی را افزایش می‌دهد.
تأثیر رعایت بهداشت دندان در دوران بارداری بر پوسیدگی زودهنگام دندان کودک
▪ یکی از موقعیت‌های کلیدی برای آموزش مادران و خانواده‌ها در مورد مراقبت دهان و دندان، دوران بارداری است.
▪ هدف اصلی کاهش خطر انتقال باکتری‌های پوسیدگی‌زا از مادر به نوزاد است.
▪ مادران باید از لحاظ بهداشت دهان بررسی شوند و اگر نیاز به درمان دارند، در دوران بارداری درمان شوند.
▪ مادران باید بدانند که باکتری‌های دهان آن‌ها می‌توانند به نوزاد منتقل شوند، به‌ویژه اگر پوسیدگی فعال وجود داشته باشد.
▪ کاهش پوسیدگی دندان مادر می‌تواند باکتری‌های دهان نوزاد را نیز کاهش دهد.
چگونه کودک را برای معاینه دندانپزشکی ببریم؟
بیشتر کودکان از نشستن در یونیت دندانپزشکی ترس دارند؛ بنابراین برای انجام اقدامات پیشگیرانه در بهداشت دندان کودک، از روش نشستن در آغوش (Lap to lap) استفاده می‌شود. در این روش، کودک بین زانوی والد و دندانپزشک قرار گرفته و والدین دست و پاهای کودک را کنترل می‌کنند. این روش، همکاری کودک را افزایش می‌دهد و ایمنی او را در طی انجام خدمات دندانپزشکی بیشتر می‌کند.
اولین ویزیت دندانپزشکی کودک باید چه زمانی انجام شود؟
🔹 بر اساس توصیه AAPD و ADA، نخستین مراجعه کودک به دندانپزشکی باید در اولین سال تولد (تا حداکثر ۱۲ ماهگی) انجام شود.
🔹 در این ویزیت، موارد زیر انجام می‌شود:
۱. ارزیابی خطر پوسیدگی و مشکلات بهداشت دهان
۲. آموزش مراقبت خانگی دهان و دندان
۳. آموزش روش‌های تغذیه‌ای صحیح
۴. بررسی و آموزش فلوراید
۵. زمان‌بندی مناسب برای ویزیت‌های بعدی
۶. راهکارهایی برای اصلاح رفتار کودک
۷. ارجاع در صورت نیاز به متخصصان دیگر
📌 نکته:
والدین باید بدانند که این ویزیت‌ها به‌منظور آموزش و پیشگیری است، نه فقط درمان.
📌 وضعیت صحیح قرارگیری کودک در زمان مسواک‌زدن با کمک دندانپزشک
🔹 روش lap to lap در آغوش والدین مخصوص کودکان کم‌سن است.
🔹 در این روش، والد و دندانپزشک (یا والد دوم) روبه‌روی هم می‌نشینند و کودک را طوری بین پاهایشان قرار می‌دهند که سر کودک روی زانوی دندانپزشک باشد.
🔹 این روش باعث تسلط بیشتر روی حرکات کودک و ایمنی بیشتر او می‌شود.
بهترین دندانپزشکان اطفال با شرایط اقساط در تهران و سایر شهرها
بهترین دندانپزشکان اطفال با شرایط اقساطی در تهران و سایر شهرستان ها با تعرفه آزاد 30 تا 50 درصد تخفیف و دریافت وام برای هر نوع خدمات دندانپزشکی، زیبایی و درمانی
شرایط دریافت وام سلامت کارت
لیست دندانپزشکان اطفال با شرایط اقساطی
کلینیک دندانپزشکی بهتا تعرفه قرار داد با وام سلامت کارت
| اطفال | موضوع | آزاد | با تعرفه سلامت کارت |
| 1 | کشیدن دندان قدامی( شیري) | 650,000 | 422.000 |
| 2 | کشیدن دندان خلفی (شیري) | 731,000 | 475.000 |
| 3 | پالپوتومی دندان شیري | 1,628,000 | 1,058,000 |
کلینیک دندانپزشکی دکتر شایسته خلج تعرفه قرار داد با وام سلامت کارت
| کشیدن دندان قدامی (شیری) | 650.000 |
| کشیدن دندان خلفی (شیری) | 731.000 |
| پالپوتومی دندان شیري | 1.628.000 |
بهداشت دندان نوزادان و کودکان زیر سه سال (toddlers) چگونه باید باشد؟
📌 زمان شروع به مسواک زدن:
▪ به‌محض رویش اولین دندان شیری
▪ با مسواک مخصوص نوزادان و بدون خمیردندان (در ابتدا)
📌 کودکان در سنین پایین (۲ تا ۶ ساله)
▪ در این سن کودکان توانایی کافی برای انجام صحیح بهداشت دهان ندارند.
▪ باید مسواک زدن تحت نظارت والدین و با کمک آن‌ها انجام شود.
▪ استفاده از مقدار مناسب خمیردندان فلورایددار مهم است:
فقط به اندازه یک دانه برنج (rice grain) برای کودکان زیر ۳ سال
و به اندازه یک نخود (pea-size) برای کودکان ۳ تا ۶ سال
▪ در کودکان زیر ۳ سال، معمولاً والدین مسئول رعایت بهداشت دهان کودک هستند.
▪ مسواک‌زدن با مسواک نرم مخصوص کودکان و مقدار بسیار کمی خمیردندان فلورایددار (اندازه یک دانه برنج) انجام می‌شود.
▪ بهتر است کودک از آب استفاده کند و خمیردندان را نخورد.
▪ در صورت نیاز، می‌توان از نخ دندان مخصوص کودکان استفاده کرد.
بهداشت دهان و دندان کودکان پیش‌دبستانی (۳ تا ۶ سال)
▪ توصیه می‌شود که از خمیردندان حاوی فلوراید به‌اندازه یک نخود استفاده شود.
▪ باید به کودک آموزش داد که خمیردندان را نخورد.
▪ والدین تا حدود ۶ سالگی، مسواک زدن کودک را کنترل و تکمیل کنند.
▪ بهترین زمان مسواک‌زدن: قبل از خواب و یک‌بار دیگر در طول روز.
🔸 استفاده از روش‌های انگیزشی مانند بازی، آواز یا تایمر می‌تواند کودک را به مسواک‌زدن علاقه‌مند کند.
آیا استفاده از خمیر دندان فلوراید دار برای کودک مناسب است؟
📌 والدین باید توجه داشته باشند که در بهداشت دندان کودک باید :
▪ خمیردندان فلورایدی در پیشگیری از پوسیدگی نقش کلیدی دارد.
▪ ولی در کودکان خردسال، در صورت بلع مقدار زیاد، خطر فلوئوروزیس (لکه‌های سفید روی دندان‌ها) وجود دارد.
بنابراین، کنترل مقدار مصرف و آموزش صحیح ضروری است.
استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید در سنین پایین، در صورتی که با مقدار مناسب انجام شود، خطر فلوئوروزیس ندارد.
▪ باید فقط به اندازه یک دانه برنج در کودکان زیر ۳ سال، و یک نخود در کودکان ۳ تا ۶ سال استفاده شود.
6 اقدام مهم برای پیشگیری از پوسیدگی زودرس دندان در دوران کودکی
برای پیشگیری از پوسیدگی زودرس دندان در کودکی ECC، والدین باید از اقدامات زیر مطلع باشند:
- بعد از تغذیه شبانه با شیر مادر یا شیر شیشه، دهان کودک با گاز یا پارچه مرطوب پاک شود.
۲. دادن مایعات شیرین (مثل آب‌میوه یا شیر طعم‌دار) در شیشه شیر هنگام خواب، ممنوع است.
۳. بهتر است کودک از فنجان استفاده کند، نه شیشه شیر.
۴. تغذیه در شب فقط با آب انجام شود.
۵. هرگز شیشه یا پستانک کودک را با دهان خود تمیز نکنند.
۶. والدین باید بهداشت دهان خود را نیز رعایت کنند، چون می‌توانند باکتری‌های پوسیدگی‌زا را به کودک منتقل کنند.
نکات طلایی بهداشت دندان کودک 4 تا 6 سال
📌 نکته اول: بهداشت دندان کودک در سنین پیش‌دبستانی (۴ تا ۶ سال):
▪ این کودکان معمولاً می‌توانند مسواک را در دست بگیرند، اما هنوز نیاز به نظارت و کمک والد دارند.
▪ والدین باید از نظر مقدار خمیردندان، نحوه‌ی استفاده و کامل بودن مسواک‌زدن، کودک را کنترل کنند.
📌 نکته دوم: خطر دهان‌شویه‌ها در کودکان:
▪ معمولاً برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود، مگر با تجویز دندانپزشک
▪ دلیل: خطر بلع ناخواسته
📌 نکته سوم نظارت والدین در بهداشت دندان کودک:
▪ والدین باید از ابتدا به کودک کمک کنند تا بهداشت دهان را رعایت کند
▪ نظارت مستقیم بر مسواک زدن کودک تا حداقل ۶ سالگی توصیه می‌شود
▪ بهتر است والد یا مراقب کودک، بعد از مسواک زدن او، یک بار دیگر خودشان هم دندان‌های کودک را مسواک بزنند
📌 نکته چهارم: مقدار خمیردندان با توجه به سن کودک
▪ خمیر به‌اندازه‌ی یک دانه‌ی برنج برای کودکان زیر ۳ سال
▪ خمیر به‌اندازه‌ی یک نخود برای کودکان ۳ تا ۶ سال
📌 نکته پنجم: آموزش:
▪ به کودک بیاموزید که خمیر دندان را نخورد.
▪ خمیر باید از ابتدا روی مسواک زده شود، نه هنگام مسواک‌زدن اضافه شود.
▪ حرکت مسواک باید دایره‌ای یا جلو-عقب باشد.
📌 روش‌های آموزش به کودک:
🔹 استفاده از بازی، آهنگ، تقلید حرکات، یا داستان‌سازی
🔹 استفاده از تایمر یا ساعت شنی برای مشخص کردن زمان مسواک‌زدن
🔹 تشویق کودک به مسواک‌زدن جلوی آینه
مسواک مناسب برای کودک باید چگونه باشد
▪ سر مسواک باید کوچک باشد
▪ دسته مسواک پهن باشد
▪ موهای مسواک نرم باشند
در برخی موارد، ممکن است والدین به دلیل ناآگاهی یا باورهای نادرست، از استفاده‌ی خمیردندان فلورایددار اجتناب کنند. در این موارد، دندانپزشک باید آموزش لازم را به‌صورت ساده و قابل‌فهم ارائه دهد و فلورایدتراپی حرفه‌ای را در مطب انجام دهد.
بهداشت دهان و دندان در منزل برای کودک با روش‌های پیشگیری پزشکی
مطالعات متعدد حاکی از آن است که آموزش اصول بهداشت دهان به بیماران، همراه با تجویز روش‌های پیشگیری پزشکی، در کنترل پوسیدگی دندان مؤثر است. این مداخلات عبارت‌اند از:
▪ استفاده از محصولات حاوی فلوراید (دهانشویه، خمیردندان، ژل و وارنیش فلوراید)
▪ دهان‌شویه‌های ضدمیکروبی
▪ دهان‌شویه‌های دهان خشک (xerostomia)
▪ مصرف آدامس حاوی زایلیتول
▪ کرم‌ها و ژل‌های remineralization
در کودکان، رعایت دقیق دستورالعمل‌های پیشگیری خانگی اهمیت زیادی دارد و باید به والدین آموزش داده شود. در غیر این صورت، این روش‌ها نه‌تنها مؤثر نیستند، بلکه گاهی خطر پوسیدگی را نیز افزایش می‌دهند.
روش های مدرن درمانی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کودک
▪ فلورایدتراپی با ژل یا وارنیش
▪ کاربرد سیلانت (fissure sealant)
▪ حذف پلاک با جرم‌گیری ملایم
▪ استفاده از دهان‌شویه‌های تخصصی حاوی کلرهگزیدین یا فلوراید با غلظت بالا
روش‌های درمان در مطب
▪ دندانپزشک بر اساس وضعیت دندان‌ها، سن کودک، میزان پوسیدگی و خطر آن، برنامه‌ای اختصاصی برای کودک تنظیم می‌کند.
▪ اقدامات ممکن شامل فیشورسیلانت، وارنیش فلوراید، دهان‌شویه‌های تجویزی، یا استفاده از مواد remineralization مثل MI Paste یا ژل‌های تخصصی.
▪ رایج‌ترین نوع آن سدیم فلوراید ۵٪ است.
▪ این ماده به راحتی در مطب قابل استفاده است.
▪ پس از استفاده، کودک تا ۴-۶ ساعت نباید چیزی بخورد یا بنوشد.
▪ برای اثربخشی بهتر، تکرار آن هر ۳ تا ۶ ماه توصیه می‌شود.
📌 محصولات حاوی CPP-ACP:
▪ از فرآورده‌های جدید هستند که ترکیب پروتئین شیر (کازئین) و فسفوپپتید کلسیم هستند.
▪ نقش مؤثری در بازسازی مینای دندان دارند.
▪ در صورت آلرژی به شیر، نباید استفاده شوند.
📌 استفاده از xylitol:
▪ قند طبیعی که رشد باکتری‌های مولد پوسیدگی را مهار می‌کند.
▪ بهتر است ۵ بار در روز و هر بار حدود ۱ گرم مصرف شود.
▪ می‌توان از آدامس، آب‌نبات یا اسپری‌های حاوی زایلیتول استفاده کرد.
آیا استفاده از دهان شویه برای کودک درست است؟
📌 برای کودکان بالای ۶ سال استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید یا کلرهگزیدین توصیه می‌شود، البته به شرطی که کودک بتواند بدون بلعیدن، دهانشویه را غرغره کند.
📌 دهان‌شویه‌های مناسب برای دهان خشک (xerostomia):
▪ در کودکان با بزاق کم یا با مصرف داروهایی که موجب خشکی دهان می‌شود (مثل داروهای ضد تشنج، ضد افسردگی)، استفاده از این نوع دهان‌شویه‌ها مفید است.
📌 نکته:
▪ برخی از دهان‌شویه‌ها طعم و بوی تند دارند که برای کودک ناخوشایند است. بنابراین باید از نوع مخصوص کودکان استفاده کرد.
📌 کرم‌های remineralizing چیست؟
▪ این کرم‌ها مانند MI Paste، به سطح دندان مالیده می‌شوند و به بازسازی مینای دندان کمک می‌کنند.
▪ حاوی کلسیم، فسفات و گاهی فلوراید هستند.
بهداشت دهان و دندان کودکان در سنین مدرسه (۶ تا ۱۲ ساله)
▪ در این گروه سنی، کودکان قادر به مسواک زدن به‌صورت مستقل می‌شوند.
▪ با این حال، هنوز به نظارت و راهنمایی والدین نیاز دارند تا مطمئن شویم:
- دندان‌ها به‌درستی مسواک زده می‌شوند
- مقدار مناسب خمیردندان استفاده می‌شود
- زمان کافی (حدود ۲ دقیقه) برای مسواک صرف می‌شود
🪥 مقدار خمیردندان فلورایددار در این سن:
➤ اندازه یک نخود (pea-sized) مناسب است.
📌 روش‌های تشویقی:
▪ استفاده از جدول‌های پیگیری (chart)
▪ برچسب‌های پاداش (reward stickers)
▪ یا یادآوری با استفاده از آهنگ و برنامه‌های تلفن همراه
📌 روش صحیح مسواک زدن باید آموزش داده شود
و کودک باید تشویق شود دست‌کم روزی دو بار (صبح و شب) مسواک بزند.
📌 زمان استفاده از نخ دندان (flossing):
▪ باید از حدود ۹ سالگی شروع شود
▪ به‌خصوص برای دندان‌های دائمی پشتی که در تماس با هم قرار دارند
▪ والدین می‌توانند در ابتدا به کودک کمک کنند.
📌 مراجعه منظم به دندانپزشک:
▪ هر ۶ ماه یک بار توصیه می‌شود
▪ برای معاینه، فلورایدتراپی و آموزش بیشتر
نیاز به ارتودنسی برای کودک کی است؟
نیاز به ارتودنسی در افراد مختلف متفاوت است. کودکان باید حدود ۶ سالگی و قبل از ۷ سالگی تحت ارزیابی ارتودنسی قرار گیرند تا رشد دندان‌ها ارزیابی شود و مشخص شود که آیا درمان زودهنگام لازم است یا خیر. وقتی کودکان زیر ۵ سال هستند، معمولاً برای تعیین این موضوع خیلی زود است.
امید است که با خواندن این مقاله والدین دقت بیشتر در بهداشت دندان کودک عزیزشان گام های مؤثری بردارند و اگر برای خدمات دندانپزشکی اطفال نیاز به مشاوره داشتید، شماره تماس خود را در فرم تماس قرار دهید تا کارشناسان سلامت کارت با شما ارتباط برقرار کنند و راهنمایی های لازم را دریافت کنید.
